Met oog op de toekomst van Ede en haar inwoners blijven wij investeren in Ede in lijn met het Bestuursakkoord. Alert en ‘scherp aan de wind’, zoals we schreven in de Programmabegroting 2024-2027. Wij voorzien daarbij een omslag. Het zogenaamde “ravijn” komt dichtbij en heeft een structureel karakter. Dat terwijl Ede groeit en groei vraagt om te blijven investeren in het voorzieningenniveau. Dit betekent dat wij naast investeren ons ook voorbereiden op ombuigingen. In deze inleiding schetsen wij in vogelvlucht de financiële verwachtingen voor de gemeente Ede. Vervolgens nemen wij u mee in de belangrijkste Edese sociale en ruimtelijke ontwikkelingen en ambities. En sluiten wij af met een aantal relevante ontwikkelingen op het vlak van bestuur en organisatie.
Financieel perspectief
Als gevolg van het ravijn dreigen veel gemeenten niet in staat te zijn hun begrotingen vanaf 2026 structureel sluitend te krijgen, dit geldt helaas ook voor de gemeente Ede. Het nemen van ombuigingsmaatregelen lijkt daarmee voor veel gemeenten onvermijdelijk. Bij de invulling van de Perspectiefnota 2025-2028 volgen we het begrotingsadvies van de VNG op. Kern van dit advies is om voor 2025 een sluitende begroting op te leveren en voor de jaren daarna ombuigingsmaatregelen voor te bereiden. Ondanks het ravijn blijven we echter wel investeren in onze groeiende gemeente. In hoofdstuk 3 kunt u lezen dat het begrotingssaldo van 2025 op € 6,9 miljoen negatief uitkomt. Echter als we de incidentele uitgaven en inkomsten die alleen in 2025 voorkomen eruit halen, dan is 2025 structureel wel sluitend. Hiermee voldoen we aan de eisen van de toezichthouder. In de jaren 2026 tot en met 2028 zien we het negatieve begrotingssaldo oplopen van € 16,5 naar € 17,5 miljoen. Dit tekort gaat de komende jaren van onze Algemene reserve af. Daardoor daalt deze reserve sterk van € 71 miljoen per 1-1-2024 blijft ultimo 2028 nog maar € 5,3 miljoen over. De voorbereidingen op ombuigingsmaatregelen zijn dan ook onvermijdelijk. In hoofdstuk 6 leest u meer over deze voorbereidingen.
Maatschappelijke voorzieningen
De gemeente groeit en daarom willen wij de voorzieningen laten meegroeien. Concrete voorbeelden zijn investeringen in sportvoorzieningen zoals een nieuw overdekt zwembad, culturele voorzieningen zoals het openluchttheater en in Buurt-Wijk-Dorpshuizen. Voor het bepalen van de behoefte aan voorzieningen biedt het Normenkader Maatschappelijk Voorzieningen ons een goed bruikbaar handvat.
We investeren in mobiliteit via de ‘Agenda fiets 2040’ en verbeteren daarmee de fietsveiligheid en fietstevredenheid. In lijn met het Normenkader Maatschappelijke Voorzieningen investeren wij in onze schoolgebouwen inclusief het nieuwkomersonderwijs.
Daarnaast herontwikkelen wij het Natuurcentrum Veluwe tot de centrale ontvangst in het gebied de Ginkel. En maken we werk van het actualiseren van milieuvergunningen. Tot slot willen we als betrouwbare overheid afmaken waar we - vanuit inwonersparticipatie - aan begonnen zijn. Het gaat dan om het starten van de uitvoering vanuit het gebiedsproces Otterlo en aanpak van de Edeseweg in Wekerom.
Bestaanszekerheid en Jeugdhulp
We investeren in bestaanszekerheid als basis voor de ‘rust’ die nodig is voor inwoners in kwetsbare posities om het leven aan te kunnen. Wanneer inwoners meer bestaanszekerheid ervaren, leidt dat tot stabiliteit in financiën, gezondheid, sociaal netwerk en zelfontwikkeling. In sommige gezinnen stapelen de vraagstukken zich op. Door de basis op orde te krijgen ontstaat bij deze inwoners ruimte om mee te kunnen doen aan de samenleving. Om onze minimaregelingen toegankelijker en duidelijker te maken zetten we in op de invoering van een Edese stadspas per 1 januari 2026. Dit sluit aan op de uitgevoerde evaluatie.
Goede zorg is belangrijk. Daarom investeren we extra in Wmo-producten waar Huishoudelijke ondersteuning, Begeleiding en Dagbesteding & Vervoer onder vallen. Tegelijkertijd investeren we in de jeugd. Tot nu toe konden wij door scherp te sturen op gebruik van de juiste hulp in vergelijking met andere gemeenten de uitgaven voor jeugdhulp beheersbaar houden. We zien het beroep op jeugdhulp nu echter sterk toenemen. Dit leidt tot forse kostenstijgingen. We gaan onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om jeugdhulp passend te houden en kosten te beheersen. De uitkomsten hiervan komen terug bij de Programmabegroting 2025-2028.
Leefomgeving
Ruimtelijk staan we voor uitdagende opgaven. De bevolking van Ede groeit en de ruimte staat onder druk. We willen de ruimtelijke ontwikkelingen zo integraal mogelijk aanpakken: als we huizen bouwen, willen we ook goede voorzieningen, een goede bereikbaarheid, voldoende werkgelegenheid, versterking van onze natuur en perspectief voor de landbouw. Daarbij stijgen de prijzen en ervaren we in toenemende mate sturing vanuit het Rijk en de provincie, zonder dat zij daar voldoende financiële middelen voor beschikbaar stellen.
Desalniettemin werken we in Ede gewoon door! We werken aan gebiedsontwikkelingen zoals Doesburgerbroek en Nieuw Hoekelum. We investeren in vitale dorpen en kernen, zoals in Otterlo. We herijken onze inzet als het gaat om wonen en werken in het stationskwartier om het nieuwe station als OV-knooppunt maximaal te benutten. We investeren in weginfrastructuur en breiden het fietsnetwerk uit. We maken ontwikkelkaders voor Ede Stad en het landelijk gebied, zodat we aan kunnen geven welke ontwikkelingen we waar wenselijk vinden. We maken middelen vrij om grond af te kunnen waarderen ten behoeve van natuurherstel. We doen dit aan de hand van een (eerste) ontwikkel- en investeringsstrategie waarmee we uitvoering geven aan doelen uit de Omgevingsvisie 2040. Een nadere toelichting hiervan is opgenomen in paragraaf 3.5.
Wonen en Economie
We blijven sturen op de woningbouwproductie en investeren in voldoende sociale woningbouw. We willen de bestaande woningbouwvoorraad beter benutten. Voor de realisatie van sociale huurwoningen is dit jaar het stimuleringsfonds met succes opengezet. Een eventuele overvraag van het fonds zal leiden tot een nieuwe aanvraag van middelen bij de Programmabegroting 2025-2028.
We gaan de komende jaren landbouwgronden aankopen en inzetten voor onze beleidsdoelen: herstel en de versterking van het natuurlijk systeem en de transitie naar natuurinclusieve en circulaire landbouw. We zetten nu tijdelijk middelen in om zelf regie te kunnen voeren, in afwachting van eventuele cofinanciering vanuit Rijk en provincie.
De komende jaren zetten we in op de verdere ontwikkeling van het Food Innovation District (FID). Ook werken we aan de uitbreiding van de bedrijventerreinlocaties Kievitsmeent II en III. We geven een impuls aan deze ontwikkeling waarbij rekening gehouden moet worden met externe factoren als stikstof, netcongestie en de marktontwikkelingen.
Dienstverlening en Bedrijfsvoering
We investeren in het verder verbeteren van de dienstverlening aan inwoners zodat zij goed en snel geholpen worden. Daarbij willen we zo veel mogelijk diensten digitaal aanbieden. Daarnaast is er altijd persoonlijke aandacht mogelijk.
De bedrijfsvoering beweegt mee met de groei of krimp van de organisatie. Door deze ‘trap op-trap-af’-methodiek voorkomen wij aanvullende claims. Er is echter een aantal situaties dan wel ontwikkelingen die niet door deze methodiek kunnen worden opgevangen. Voorbeeld daarvan is de implementatie van nieuwe wetgeving die extra eisen stelt zoals de Wet open overheid (WOO). Maar ook de verwachte piek in afgifte van paspoorten, de ontwikkelingen met betrekking tot datagebruik en dataveiligheid en het verbeteren van de dienstverlening (betrouwbare overheid).
Conclusie
Wij blijven werken aan de toekomst van Ede en haar inwoners. Dat doen we vanuit de visie voor een dierbaar, duurzaam en dynamisch Ede. Ook wanneer we komende jaren voor scherpe keuzes staan vanwege de afnemende rijksmiddelen houden we deze visie en onze inwoners steeds voor ogen.